Giới thiệu chung về trọng tài thương mại
Trọng tài thương mại tại Việt Nam được điều chỉnh bởi Luật Trọng tài Thương mại 2010 (54/2010/QH12), được Quốc hội thông qua ngày 17/6/2010 và có hiệu lực từ ngày 01/01/2011. Đây là văn bản pháp lý cao nhất điều chỉnh hoạt động trọng tài tại Việt Nam.
Mục đích chính của trọng tài thương mại là giải quyết các tranh chấp một cách nhanh chóng, hiệu quả và bảo mật. Phương thức này áp dụng cho các tranh chấp thương mại phát sinh từ hoạt động kinh doanh, thương mại trong nước và quốc tế khi các bên có thỏa thuận trọng tài.
Luật Trọng tài Thương mại 2010 đã tạo ra một khuôn khổ pháp lý chặt chẽ, đồng thời cũng đủ linh hoạt để đáp ứng nhu cầu giải quyết tranh chấp của cộng đồng doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng.
Khái niệm trọng tài thương mại
Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp độc lập nằm ngoài hệ thống tòa án, trong đó các bên tranh chấp thỏa thuận đưa vụ việc của mình đến một hoặc nhiều trọng tài viên để giải quyết.
Các trọng tài viên là những người độc lập, không thuộc hệ thống tòa án, có kiến thức chuyên môn về lĩnh vực tranh chấp. Quyết định cuối cùng của trọng tài viên (phán quyết trọng tài) có tính ràng buộc đối với các bên và có giá trị thi hành như bản án có hiệu lực của tòa án.
Điều kiện tiên quyết để áp dụng phương thức trọng tài là các bên phải có thỏa thuận trọng tài bằng văn bản. Thỏa thuận này có thể được lập trước hoặc sau khi tranh chấp phát sinh.
Điều kiện áp dụng trọng tài thương mại
Thỏa thuận trọng tài hợp pháp
Các bên phải có thỏa thuận trọng tài hợp pháp bằng văn bản. Thỏa thuận này là cơ sở pháp lý quan trọng nhất để Hội đồng trọng tài có thẩm quyền giải quyết vụ việc.
Tranh chấp thuộc phạm vi giải quyết
Tranh chấp phải thuộc phạm vi các vụ việc mà trọng tài có thẩm quyền giải quyết theo quy định của Luật Trọng tài Thương mại 2010, chủ yếu là các tranh chấp thương mại.
Năng lực pháp luật
Các bên tham gia trọng tài phải có đầy đủ năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự theo quy định của pháp luật.
Hình thức thỏa thuận trọng tài
Theo Luật Trọng tài Thương mại 2010, thỏa thuận trọng tài phải được lập bằng văn bản và có chữ ký của các bên có thẩm quyền. Thỏa thuận trọng tài có thể tồn tại dưới hai hình thức chính:
- Điều khoản trọng tài trong hợp đồng: Đây là điều khoản được đưa vào hợp đồng chính, quy định rằng mọi tranh chấp phát sinh từ hợp đồng đó sẽ được giải quyết bằng trọng tài.
- Thỏa thuận trọng tài riêng biệt: Đây là văn bản thỏa thuận độc lập, được lập sau khi hợp đồng đã được ký kết hoặc sau khi tranh chấp đã phát sinh.
Thỏa thuận trọng tài cũng có thể được thể hiện qua các hình thức trao đổi thông tin khác như thư tín, điện tín, fax, thư điện tử và các hình thức khác theo quy định của pháp luật, miễn là những hình thức này ghi lại được nội dung thỏa thuận và được các bên ký xác nhận.
Quy trình khởi kiện trọng tài - Bước 1:
Nộp đơn yêu cầu trọng tài
Quy trình tố tụng trọng tài bắt đầu khi nguyên đơn nộp đơn yêu cầu trọng tài. Theo Điều 30 Luật Trọng tài Thương mại 2010, đơn yêu cầu trọng tài phải có các nội dung cơ bản sau:
- Ngày, tháng, năm làm đơn yêu cầu
- Tên, địa chỉ của các bên, người đại diện
- Tóm tắt nội dung tranh chấp
- Căn cứ và chứng cứ cho yêu cầu trọng tài
- Giá trị tranh chấp
- Tên trọng tài viên do nguyên đơn chọn hoặc yêu cầu chỉ định
Đơn yêu cầu trọng tài phải được nộp tại trung tâm trọng tài mà các bên đã thỏa thuận hoặc gửi trực tiếp cho bị đơn (trong trường hợp trọng tài vụ việc). Khi nộp đơn, nguyên đơn phải đóng phí nộp đơn và tạm ứng lệ phí trọng tài theo quy định của trung tâm trọng tài.
Quy trình trọng tài - Bước 3:
Thành lập Hội đồng trọng tài
Sau khi nhận được văn bản trả lời của bên bị đơn, quá trình thành lập Hội đồng trọng tài sẽ được tiến hành. Số lượng trọng tài viên trong Hội đồng trọng tài do các bên thỏa thuận, thường là 1 hoặc 3 người.
Trường hợp các bên không có thỏa thuận về số lượng trọng tài viên, Hội đồng trọng tài sẽ gồm 3 trọng tài viên. Mỗi bên chọn một trọng tài viên, hai trọng tài viên này sẽ chọn trọng tài viên thứ ba làm Chủ tịch Hội đồng trọng tài.
Thời hạn thành lập Hội đồng trọng tài thường là 30 ngày kể từ ngày bên bị đơn nhận được thông báo yêu cầu trọng tài, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.
Trọng tài viên phải đáp ứng các yêu cầu về trình độ chuyên môn, kinh nghiệm và tính độc lập, khách quan theo quy định của Luật Trọng tài Thương mại 2010.
Quy trình trọng tài - Bước 5:
Tổ chức phiên họp giải quyết tranh chấp
Sau khi Hội đồng trọng tài được thành lập, Chủ tịch Hội đồng trọng tài sẽ quyết định thời gian và địa điểm tổ chức phiên họp giải quyết tranh chấp. Thông thường, phiên họp được tổ chức tại trụ sở của trung tâm trọng tài, nhưng các bên có thể thỏa thuận địa điểm khác.
Trước khi tổ chức phiên họp, Hội đồng trọng tài sẽ thông báo cho các bên ít nhất 30 ngày về thời gian, địa điểm tổ chức phiên họp, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác về thời hạn thông báo.
Tại phiên họp, các bên có quyền và nghĩa vụ trình bày quan điểm, lập luận và cung cấp chứng cứ để bảo vệ quyền lợi của mình. Các bên có thể tự mình tham gia hoặc ủy quyền cho người đại diện, luật sư tham gia phiên họp.
Phiên họp trọng tài được tổ chức không công khai, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác. Điều này đảm bảo tính bảo mật của thông tin tranh chấp.
So sánh về thủ tục tố tụng
Thủ tục tố tụng trọng tài
Thủ tục tố tụng trọng tài có tính linh hoạt cao, phần lớn do các bên thỏa thuận. Các bên có thể thỏa thuận về quy tắc tố tụng, thời hạn giải quyết, ngôn ngữ, địa điểm tổ chức phiên họp. Trong trường hợp không có thỏa thuận, Hội đồng trọng tài sẽ áp dụng quy tắc tố tụng của trung tâm trọng tài hoặc quyết định thủ tục phù hợp.
Thủ tục trọng tài thường đơn giản hơn, ít hình thức hơn và có thể được điều chỉnh cho phù hợp với tính chất của từng vụ tranh chấp. Việc này giúp rút ngắn thời gian giải quyết và tiết kiệm chi phí cho các bên.
Thủ tục tố tụng tòa án
Thủ tục tố tụng tại tòa án được quy định rất chặt chẽ, chi tiết trong Bộ luật Tố tụng dân sự. Các bên phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về thủ tục, thời hạn, hình thức và không có quyền thỏa thuận thay đổi các thủ tục này.
Thủ tục tại tòa án thường phức tạp hơn, có nhiều bước hơn và yêu cầu tuân thủ nhiều quy định hình thức hơn. Quá trình giải quyết tranh chấp tại tòa án thường kéo dài hơn so với trọng tài do phải trải qua nhiều giai đoạn tố tụng khác nhau.
So sánh về tính bảo mật
Bảo mật trong trọng tài
Tính bảo mật là một trong những ưu điểm nổi bật nhất của trọng tài thương mại. Theo Luật Trọng tài Thương mại 2010, phiên họp trọng tài được tổ chức không công khai, trừ khi các bên có thỏa thuận khác. Hồ sơ vụ việc, nội dung tranh chấp, chứng cứ và phán quyết trọng tài đều được giữ bí mật, không được công bố rộng rãi.
Công khai tại tòa án
Ngược lại, tố tụng tại tòa án thường được tiến hành công khai. Phiên tòa xét xử được tổ chức công khai, mọi người đều có thể tham dự, trừ các trường hợp đặc biệt theo quy định của pháp luật. Bản án, quyết định của tòa án có thể được công bố và được sử dụng làm án lệ trong các vụ việc tương tự.
Ý nghĩa của bảo mật
Tính bảo mật của trọng tài đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp muốn giữ bí mật thông tin kinh doanh, bí quyết công nghệ, chiến lược phát triển hoặc bảo vệ uy tín, thương hiệu. Việc thông tin tranh chấp bị rò rỉ có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động kinh doanh và giá trị cổ phiếu của doanh nghiệp.
So sánh về khả năng kháng cáo, xem xét lại
Kháng cáo trong trọng tài
Một trong những đặc điểm quan trọng của phán quyết trọng tài là tính chung thẩm. Phán quyết trọng tài không thể bị kháng cáo về nội dung như bản án tòa án. Điều này giúp rút ngắn thời gian giải quyết tranh chấp và mang lại tính chắc chắn cho các bên.
Tuy nhiên, phán quyết trọng tài có thể bị yêu cầu hủy bỏ trong một số trường hợp hạn chế liên quan đến tính hợp pháp của thủ tục tố tụng trọng tài, chứ không phải về nội dung của phán quyết. Các trường hợp này được quy định cụ thể tại Điều 68 Luật Trọng tài Thương mại 2010.
Kháng cáo trong tòa án
Trong hệ thống tòa án, bản án sơ thẩm có thể bị kháng cáo, kháng nghị lên tòa án cấp phúc thẩm. Tòa phúc thẩm có quyền xem xét lại toàn bộ vụ án, cả về nội dung lẫn thủ tục, và có thể giữ nguyên, sửa đổi hoặc hủy bỏ bản án sơ thẩm.
Trong một số trường hợp, bản án đã có hiệu lực pháp luật vẫn có thể bị xem xét lại theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm. Khả năng kháng cáo rộng rãi này giúp đảm bảo quyền lợi của các bên, nhưng cũng làm kéo dài thời gian giải quyết tranh chấp và tăng chi phí tố tụng.
So sánh về sự linh hoạt trong thủ tục
Linh hoạt trong luật áp dụng
Trong trọng tài thương mại, các bên có quyền tự do lựa chọn luật nội dung áp dụng cho việc giải quyết tranh chấp. Có thể là luật Việt Nam, luật nước ngoài hoặc tập quán thương mại quốc tế, miễn là không trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam.
Linh hoạt về địa điểm
Các bên tranh chấp có thể thỏa thuận về địa điểm tổ chức phiên họp trọng tài. Địa điểm này có thể ở Việt Nam hoặc ở nước ngoài, tùy thuộc vào sự thuận tiện của các bên và tính chất của vụ việc.
Linh hoạt về ngôn ngữ
Ngôn ngữ sử dụng trong tố tụng trọng tài cũng do các bên thỏa thuận lựa chọn. Có thể sử dụng tiếng Việt, tiếng Anh hoặc ngôn ngữ khác, giúp thuận lợi cho các bên trong tranh chấp quốc tế.
Ngược lại, tại tòa án, các bên phải tuân theo luật Việt Nam, tố tụng phải diễn ra tại tòa án có thẩm quyền theo quy định của pháp luật, và ngôn ngữ sử dụng phải là tiếng Việt (trường hợp cần thiết thì phải có phiên dịch). Sự cứng nhắc này có thể gây khó khăn cho các tranh chấp có yếu tố nước ngoài.
Nhược điểm của tòa án
Thời gian kéo dài
Thủ tục tố tụng tại tòa án thường rất phức tạp và kéo dài, có thể mất từ 2-5 năm hoặc thậm chí lâu hơn nếu vụ án phải trải qua nhiều cấp xét xử. Điều này gây tốn kém thời gian và ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của các bên.
Chi phí tố tụng cao
Mặc dù án phí ban đầu có thể thấp, nhưng tổng chi phí tố tụng tại tòa án có thể rất cao do thời gian kéo dài, phải thuê luật sư trong thời gian dài, chi phí đi lại nhiều lần, chi phí cơ hội và các chi phí phát sinh khác.
Công khai thông tin
Phiên tòa xét xử công khai, bản án được công bố rộng rãi có thể làm lộ bí mật kinh doanh, ảnh hưởng đến uy tín và hình ảnh của doanh nghiệp. Đây là điểm bất lợi lớn đối với các doanh nghiệp muốn giữ bí mật thông tin nhạy cảm.
Thủ tục cứng nhắc
Thủ tục tố tụng tại tòa án rất cứng nhắc, không linh hoạt theo nhu cầu cụ thể của các bên. Điều này có thể gây khó khăn, đặc biệt trong các tranh chấp có yếu tố nước ngoài hoặc đòi hỏi chuyên môn kỹ thuật cao.
So sánh chi tiết thủ tục tại tòa án phúc thẩm
Thẩm quyền phúc thẩm
Tòa án phúc thẩm có thẩm quyền xem xét lại bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị. Tòa phúc thẩm có quyền xem xét lại toàn bộ vụ án, cả về nội dung lẫn thủ tục, đánh giá lại chứng cứ và áp dụng pháp luật.
Thời gian xét xử phúc thẩm
Theo quy định, thời hạn giải quyết vụ án phúc thẩm là 2 tháng (đối với vụ án thông thường) hoặc 3 tháng (đối với vụ án phức tạp) kể từ ngày thụ lý. Tuy nhiên, trong thực tế, thời gian này thường kéo dài hơn, có thể từ 3-6 tháng hoặc thậm chí lâu hơn.
Quyền hạn của tòa phúc thẩm
Tòa phúc thẩm có quyền: (1) Giữ nguyên bản án sơ thẩm; (2) Sửa một phần hoặc toàn bộ bản án sơ thẩm; (3) Hủy bản án sơ thẩm và chuyển hồ sơ về tòa án sơ thẩm để xét xử lại; (4) Hủy bản án sơ thẩm và đình chỉ giải quyết vụ án. Quyết định của tòa phúc thẩm có hiệu lực pháp luật kể từ ngày tuyên án.
So sánh về ngôn ngữ tố tụng
Ngôn ngữ trong trọng tài
Theo Điều 10 Luật Trọng tài Thương mại 2010, ngôn ngữ sử dụng trong tố tụng trọng tài do các bên thỏa thuận lựa chọn. Nếu không có thỏa thuận, Hội đồng trọng tài sẽ quyết định ngôn ngữ sử dụng trong tố tụng.
Các bên có thể thỏa thuận sử dụng tiếng Việt, tiếng Anh hoặc bất kỳ ngôn ngữ nào khác trong quá trình tố tụng trọng tài. Tất cả các tài liệu, chứng cứ đều có thể được nộp bằng ngôn ngữ đó mà không cần phải dịch sang tiếng Việt.
Ngôn ngữ trong tòa án
Theo Điều 20 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, ngôn ngữ sử dụng trong tố tụng tại tòa án là tiếng Việt. Người tham gia tố tụng có quyền dùng tiếng nói và chữ viết của dân tộc mình, nhưng phải có phiên dịch.
Người nước ngoài tham gia tố tụng tại tòa án Việt Nam có quyền dùng tiếng nước ngoài, nhưng phải có phiên dịch dịch sang tiếng Việt. Tất cả các tài liệu, chứng cứ bằng tiếng nước ngoài đều phải được dịch sang tiếng Việt và công chứng, chứng thực theo quy định của pháp luật.
Khả năng lựa chọn ngôn ngữ tố tụng trong trọng tài là một ưu điểm lớn đối với các tranh chấp quốc tế, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí dịch thuật, đồng thời tránh những hiểu lầm có thể xảy ra trong quá trình dịch thuật. Đây là một trong những lý do khiến nhiều doanh nghiệp nước ngoài ưa chuộng phương thức trọng tài để giải quyết tranh chấp tại Việt Nam.
So sánh về sự độc lập của người giải quyết tranh chấp
Sự độc lập của trọng tài viên
Trọng tài viên là những người được các bên lựa chọn dựa trên chuyên môn, kinh nghiệm và uy tín. Họ không thuộc hệ thống tòa án, không chịu sự quản lý hành chính của bất kỳ cơ quan nhà nước nào. Điều này giúp trọng tài viên có độc lập cao trong việc đưa ra phán quyết.
Luật Trọng tài Thương mại 2010 yêu cầu trọng tài viên phải công khai các tình huống có thể ảnh hưởng đến tính độc lập, khách quan của mình. Các bên có quyền từ chối trọng tài viên nếu có căn cứ cho rằng trọng tài viên không đủ độc lập hoặc không vô tư.
Sự độc lập của thẩm phán
Thẩm phán là công chức nhà nước, được bổ nhiệm và quản lý theo hệ thống hành chính tư pháp. Hiến pháp và Luật Tổ chức Tòa án quy định thẩm phán độc lập và chỉ tuân theo pháp luật khi xét xử. Tuy nhiên, trong thực tế, thẩm phán có thể chịu áp lực từ nhiều phía.
Thẩm phán phải báo cáo kết quả công tác và chịu sự giám sát của cơ quan quản lý tòa án. Trong một số vụ án nhạy cảm, có thể có áp lực từ dư luận, truyền thông hoặc các yếu tố chính trị, xã hội khác.
Sự khác biệt về tính độc lập này có ảnh hưởng lớn đến việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp, đặc biệt trong các vụ việc có yếu tố nước ngoài hoặc liên quan đến các doanh nghiệp lớn. Nhiều doanh nghiệp quốc tế thường ưa chuộng trọng tài vì tin tưởng vào tính độc lập và chuyên môn của trọng tài viên.
So sánh về khả năng giải quyết tranh chấp phức tạp
Chuyên môn của trọng tài
Trọng tài thương mại có ưu thế lớn trong việc giải quyết các tranh chấp phức tạp về kỹ thuật, công nghệ, tài chính. Các bên có quyền lựa chọn trọng tài viên là những chuyên gia trong lĩnh vực liên quan đến tranh chấp, như kỹ sư, kiến trúc sư, chuyên gia tài chính, chuyên gia công nghệ thông tin...
Hỗ trợ chuyên gia
Hội đồng trọng tài có quyền mời chuyên gia độc lập, yêu cầu các bên cung cấp thông tin kỹ thuật, và sử dụng các phương tiện kỹ thuật hiện đại để đánh giá chứng cứ. Điều này giúp Hội đồng trọng tài có thể đưa ra phán quyết dựa trên hiểu biết sâu sắc về vấn đề kỹ thuật phức tạp.
Hạn chế của tòa án
Thẩm phán tòa án thường có kiến thức pháp lý tốt nhưng có thể hạn chế về chuyên môn kỹ thuật. Trong các vụ án phức tạp, tòa án thường phải trưng cầu giám định, mời chuyên gia tư vấn, nhưng quá trình này có thể kéo dài và tốn kém.
Khả năng giải quyết hiệu quả các tranh chấp phức tạp là một ưu điểm quan trọng của trọng tài thương mại. Đây là lý do mà trọng tài thường được ưa chuộng trong các lĩnh vực như xây dựng, năng lượng, công nghệ cao, tài chính - ngân hàng... nơi các tranh chấp thường đòi hỏi kiến thức chuyên môn sâu rộng để giải quyết một cách công bằng và chính xác.
So sánh về chi phí tố tụng
Chi phí là một yếu tố quan trọng khi lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp. Mặc dù chi phí cụ thể phụ thuộc vào tính chất và giá trị của từng vụ việc, nhưng có thể so sánh tổng thể giữa hai phương thức như sau:
50-500 triệu
Chi phí trọng tài (vụ lớn)
Chi phí trọng tài cho các vụ việc có giá trị tranh chấp lớn (trên 10 tỷ đồng) có thể dao động từ 50-500 triệu đồng, tùy thuộc vào số lượng trọng tài viên, độ phức tạp của vụ việc và thời gian giải quyết.
30-300 triệu
Chi phí tòa án (tổng)
Tổng chi phí tố tụng tại tòa án cho các vụ việc tương tự, bao gồm cả sơ thẩm và phúc thẩm, có thể dao động từ 30-300 triệu đồng, nhưng có thể cao hơn nhiều nếu vụ án kéo dài qua nhiều năm.
Chi phí trực tiếp
Chi phí trực tiếp của trọng tài bao gồm phí nộp đơn, phí trọng tài viên và phí quản lý của trung tâm trọng tài. Chi phí này thường cao hơn án phí tòa án ban đầu, nhưng được xác định rõ ràng từ đầu và ít có khả năng phát sinh thêm.
Chi phí trực tiếp của tòa án bao gồm án phí sơ thẩm, án phí phúc thẩm (nếu có kháng cáo) và các chi phí khác như giám định, định giá tài sản. Án phí ban đầu thường thấp hơn phí trọng tài, nhưng có thể phát sinh nhiều chi phí khác trong quá trình tố tụng kéo dài.
Chi phí gián tiếp
Chi phí gián tiếp của trọng tài thường thấp hơn do thời gian giải quyết ngắn hơn. Các chi phí này bao gồm chi phí luật sư, chi phí đi lại, chi phí chuẩn bị hồ sơ và đặc biệt là chi phí cơ hội do tranh chấp không được giải quyết kịp thời.
Chi phí gián tiếp của tòa án thường cao hơn nhiều do thời gian tố tụng kéo dài, có thể qua nhiều cấp xét xử. Đặc biệt, chi phí cơ hội do tranh chấp kéo dài nhiều năm có thể rất lớn đối với doanh nghiệp.
Xét về tổng thể, mặc dù chi phí ban đầu của trọng tài có thể cao hơn, nhưng tổng chi phí của việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thường thấp hơn so với tòa án, đặc biệt là khi tính đến các chi phí gián tiếp và chi phí cơ hội. Đây là một trong những lý do khiến nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp lớn, ưa chuộng phương thức trọng tài để giải quyết tranh chấp.
So sánh về sự minh bạch và công khai
Tính minh bạch trong trọng tài
Do tính chất bảo mật cao, thủ tục trọng tài thường ít minh bạch hơn so với tòa án. Phiên họp trọng tài không công khai, phán quyết trọng tài không được công bố rộng rãi, và không có hệ thống giám sát chặt chẽ như đối với tòa án.
Điều này có thể dẫn đến lo ngại về tính minh bạch và công bằng, đặc biệt trong các vụ việc có giá trị lớn hoặc liên quan đến lợi ích công. Các bên không tham gia vụ việc khó có thể biết được trọng tài viên đã xử lý các vụ việc tương tự như thế nào trước đây.
Tính minh bạch trong tòa án
Tòa án xét xử công khai, bản án được công bố và có thể được sử dụng làm tham khảo trong các vụ việc tương tự. Hệ thống tòa án cũng có cơ chế giám sát nhiều cấp, từ kháng cáo, giám đốc thẩm đến các cơ quan thanh tra, kiểm sát.
Tính công khai và minh bạch này giúp tăng niềm tin của công chúng vào hệ thống tư pháp, đồng thời tạo điều kiện cho việc nghiên cứu, đánh giá và phát triển pháp luật.
Việc lựa chọn giữa tính bảo mật và tính minh bạch phụ thuộc vào nhu cầu cụ thể của các bên và tính chất của tranh chấp. Các doanh nghiệp thường ưu tiên tính bảo mật để bảo vệ thông tin kinh doanh và hình ảnh, trong khi các vụ việc liên quan đến lợi ích công có thể đòi hỏi tính minh bạch cao hơn. Trong một số trường hợp, các bên có thể thỏa thuận công bố một phần phán quyết trọng tài để đảm bảo cả tính bảo mật và tính minh bạch.
So sánh về sự hỗ trợ của Nhà nước
Hỗ trợ đối với tòa án
Tòa án là cơ quan xét xử của Nhà nước, được Nhà nước bảo đảm về cơ sở vật chất, kinh phí và các điều kiện khác để hoạt động. Tòa án có quyền lực Nhà nước, có thể trực tiếp ra các quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, yêu cầu cung cấp chứng cứ, triệu tập nhân chứng, và áp dụng các biện pháp cưỡng chế.
Các quyết định, bản án của tòa án được thi hành với sự hỗ trợ của cơ quan thi hành án dân sự, công an và các cơ quan nhà nước khác khi cần thiết. Hệ thống tòa án cũng được bảo đảm về số lượng thẩm phán, thư ký và các nhân viên hỗ trợ khác.
Hỗ trợ đối với trọng tài
Trọng tài thương mại hoạt động độc lập, không thuộc hệ thống cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, Hội đồng trọng tài vẫn cần sự hỗ trợ của tòa án trong một số trường hợp như:
- Thu thập chứng cứ mà các bên hoặc Hội đồng trọng tài không thể tự thu thập
- Triệu tập nhân chứng khi họ không tự nguyện tham gia phiên họp trọng tài
- Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời khi cần sự cưỡng chế của Nhà nước
- Công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài khi một bên không tự nguyện thi hành
Mối quan hệ giữa tòa án và trọng tài là mối quan hệ hỗ trợ, bổ sung cho nhau, chứ không phải cạnh tranh. Tòa án đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ và giám sát hoạt động trọng tài, đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia tố tụng trọng tài. Tuy nhiên, sự can thiệp của tòa án vào hoạt động trọng tài được giới hạn trong phạm vi luật định để đảm bảo tính độc lập của trọng tài.
So sánh về sự lựa chọn người giải quyết tranh chấp
1
Lựa chọn trọng tài viên
Trong trọng tài thương mại, các bên có quyền lựa chọn trọng tài viên giải quyết tranh chấp của mình. Theo Điều 41 Luật Trọng tài Thương mại 2010, các bên có thể thỏa thuận về số lượng trọng tài viên và cách thức lựa chọn họ.
Nếu Hội đồng trọng tài gồm 3 người, mỗi bên chọn một trọng tài viên, hai trọng tài viên này sẽ chọn trọng tài viên thứ ba làm Chủ tịch Hội đồng trọng tài. Các bên có thể lựa chọn trọng tài viên là người Việt Nam hoặc người nước ngoài, miễn là người đó đáp ứng các điều kiện theo quy định của pháp luật.
2
Bổ nhiệm thẩm phán
Trong hệ thống tòa án, các bên không có quyền lựa chọn thẩm phán giải quyết vụ án của mình. Thẩm phán được bổ nhiệm theo quy định của Luật Tổ chức Tòa án và được phân công giải quyết vụ án theo quy định nội bộ của tòa án.
Hội đồng xét xử thường gồm một Thẩm phán và hai Hội thẩm nhân dân (đối với các vụ án lớn) hoặc một Thẩm phán (đối với các vụ án nhỏ). Các bên không có quyền thay đổi thành phần Hội đồng xét xử, trừ trường hợp có căn cứ cho rằng thẩm phán, hội thẩm không đủ khách quan, vô tư.
3
Ý nghĩa của quyền lựa chọn
Quyền lựa chọn trọng tài viên là một ưu điểm quan trọng của trọng tài thương mại, giúp các bên có thể lựa chọn người giải quyết tranh chấp có chuyên môn phù hợp với tính chất của vụ việc. Ví dụ, trong tranh chấp về xây dựng, các bên có thể chọn trọng tài viên là kỹ sư xây dựng; trong tranh chấp về công nghệ thông tin, có thể chọn chuyên gia IT...
Quyền lựa chọn này cũng giúp tăng niềm tin của các bên vào tính công bằng, khách quan của quá trình giải quyết tranh chấp, vì họ có thể lựa chọn những người mà họ tin tưởng vào chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp.